Skąd się bierze smog? I jak z nim walczyć?

Smog to nie tylko zimowy problem miast i wsi – to realne zagrożenie dla zdrowia i życia, które dotyka setek tysięcy Polaków każdego roku. Według danych WHO i Europejskiej Agencji Środowiska, zanieczyszczenie powietrza w Polsce należy do najwyższych w całej Unii Europejskiej. 

W tym artykule wyjaśniamy czym jest smog, skąd się bierze i jakie są jego przyczyny. Przedstawiamy także skuteczne sposoby walki z tym zjawiskiem – zarówno systemowe, jak i domowe. 

Z czego składa się smog i skąd się bierze?

Smog to zanieczyszczenie atmosfery spowodowane obecnością pyłów i gazów szkodliwych dla zdrowia. Jego głównymi składnikami są:

• pyły zawieszone PM10 i PM2,5 (cząstki o średnicy odpowiednio do 10 i 2,5 mikrometra),
• tlenki azotu(NOₓ),
• lotne związki organiczne (VOC),
• a także tlenki siarki (SO₂), sadza i metale ciężkie.

W Polsce przyczyny powstawania smogu są dobrze zbadane i niestety od lat niezmienne. Największe źródła smogu to:

1. Gospodarstwa domowe – tzw. „niska emisja”

To one odpowiadają za największy udział w emisji PM2,5 – szacunkowo od 80 do 90% w wielu regionach kraju, szczególnie w sezonie grzewczym. Spalanie węgla, drewna, a nierzadko śmieci w przestarzałych piecach i kominkach prowadzi do uwalniania ogromnych ilości szkodliwych pyłów oraz substancji rakotwórczych, takich jak benzo[a]piren.

Z badań Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska wynika, że średni wiek domowych kotłów zasypowych w Polsce wynosi aż 12 lat – a urządzenia te nie spełniają żadnych współczesnych norm emisyjnych. Mimo programów np. Czyste Powietrze, w wielu regionach nadal brakuje realnej egzekucji przepisów. 

Wypowiedź eksperta Aspirion:  Zjawisko niskiej emisji polega na tym, że zanieczyszczenia trafiają do naszych domów szybciej niż zdążą się rozproszyć. Dlatego tak ważne jest, by nie tylko filtrować powietrze wewnątrz pomieszczenia, ale czerpać i oczyszczać powietrze z zewnątrz.

2. Transport drogowy – emisje i pły drogowy

Stare pojazdy z silnikami Diesla, brak norm emisji, duża liczba aut na 1000 mieszkańców – to wszystko powoduje, że transport odpowiada nawet za 15% emisji PM w miastach, a także za znaczny udział w emisjach NOₓ i VOC.

Według raportu Europejskiej Agencji Środowiska (EEA), pyły generowane przez ścieranie opon, asfaltu i klocków hamulcowych mogą być nawet bardziej toksyczne niż spaliny, ponieważ zawierają cząsteczki metali ciężkich i gum syntetycznych, które łatwo wnikają do dróg oddechowych.

3. Przemysł i energetyka

Choć łatwiejszy do kontrolowania, przemysł nadal emituje duże ilości pyłów, metali ciężkich, tlenków azotu i siarki – szczególnie w regionach, gdzie dominuje produkcja przemysłowa lub spalanie węgla brunatnego. 

W miastach takich jak Rybnik, Zabrze czy Płock, duże zakłady przemysłowe odpowiadają za znaczną część emisji pyłów zawieszonych, a lokalne przekroczenia norm mogą utrzymywać się przez wiele dni. Co więcej, zanieczyszczenia przemysłowe często nie mają zapachu, ale zawierają toksyczne cząstki submikronowe, które są niewidoczne i wyjątkowo trudne do usunięcia bez zaawansowanej filtracji.

Wypowiedź eksperta Aspirion: Zanieczyszczenia przemysłowe niekoniecznie czuć, ale one są – i są trwałe. Właśnie dlatego technologia fotokatalizy w Aspirionie jest tak skuteczna – nie tylko zatrzymuje, ale neutralizuje nawet najbardziej agresywne związki chemiczne. 

Skutki smogu dla zdrowia i funkcjonowania

Smog nie tylko zanieczyszcza powietrze, on dosłownie wnika w organizm, osłabiając nasze funkcje życiowe dzień po dniu. Najbardziej niebezpieczny jest pył zawieszony PM2,5, który ze względu na swoje mikroskopijne rozmiary przenika przez pęcherzyki płucne do krwiobiegu, a stamtąd do mózgu, serca i narządów wewnętrznych. 

Układ oddechowy

Smog silnie drażni drogi oddechowe – szczególnie u dzieci, seniorów i osób z astmą. Narażenie na zanieczyszczenia powietrza może prowadzić do rozwoju przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), nasilenia kaszlu, duszności oraz wzrostu ryzyka infekcji wirusowych i bakteryjnych.

Według WHO i EEA, dzieci oddychające zanieczyszczonym powietrzem mają mniejszą objętość płuc o nawet 8–10% w porównaniu z rówieśnikami z czystych rejonów.

Układ sercowo-naczyniowy

Cząstki PM2,5 i NO₂ są bezpośrednio powiązane ze wzrostem ryzyka zawałów serca i udarów mózgu. Każdy wzrost stężenia PM2,5 o 10 µg/m³ powoduje ok. 6–8% wzrost śmiertelności z powodu chorób sercowo-naczyniowych (Airly, 2022; WHO). Smog prowadzi także do nadciśnienia i miażdżycy, zwiększając ryzyko nagłych zdarzeń sercowych, nawet u osób młodych.

Układ nerwowy

Zanieczyszczone powietrze wpływa również na mózg. Badania opublikowane w Lancet Neurology oraz przez Environmental Health Perspectives pokazują, że długotrwała ekspozycja na smog przyspiesza rozwój demencji, zaburza koncentrację, pogarsza pamięć i może nasilać objawy depresji. Szczególnie niebezpieczne jest to dla osób starszych oraz dzieci w wieku szkolnym.

Nowotwory

Pyły zawieszone PM2,5 zostały sklasyfikowane przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC) jako czynnik rakotwórczy grupy 1, co oznacza, że jego rakotwórczość została potwierdzona u ludzi. Najczęstsze nowotwory z ekspozycją na smog to rak płuc, krtani, pęcherza moczowego i chłoniaki. W regionach o wysokim stężeniu pyłów notuje się istotnie wyższy odsetek zachorowań.

Zagrożenie życia

Zanieczyszczenia powietrza są uznawane za jeden z pięciu głównych czynników ryzyka zdrowotnego na świecie. W Polsce – według danych WHO, Europejskiej Agencji Środowiska i raportu UNGC – smog odpowiada za 22–29 tys. przedwczesnych zgonów rocznie. To więcej niż ginie w wypadkach samochodowych, i więcej niż zabija grypa.

Jak zapobiegać smogowi?

Choć problem zanieczyszczenia powietrza w Polsce wymaga rozwiązań systemowych, każdy z nas może i powinien działać lokalnie – w swoim domu, mieszkaniu, otoczeniu. Smog nie zna granic administracyjnych – dostaje się do środka naszego domu, nawet jeśli mieszkamy daleko od fabryki czy spalarni. Dlatego walka ze smogiem powinna zacząć się właśnie tam, gdzie oddychamy przez 90% dnia: wewnątrz budynków. 

Systemowe działania, które warto podjąć

Choć każdy z nas może (i powinien) chronić się przed smogiem w domu, bez działań systemowych nie poprawimy jakości powietrza w skali kraju. To właśnie decyzje na poziomie samorządów, państwa i wspólnot lokalnych mają największy wpływ na zmniejszenie emisji zanieczyszczeń u źródła. Jakie to działania?

• Wymiana tzw. kopciuchów – wciąż ok. 3 miliony gospodarstw domowych w Polsce korzysta z kotłów zasypowych starszych niż 10 lat. Ich wymiana na kotły klasy 5 lub pompy ciepła z dofinansowaniem z programu Czyste Powietrze może zmniejszyć emisję pyłów nawet o 90%.
• Ograniczenie spalania drewna i odpadów  – warto pamiętać, że nawet drewno niskiej jakości (mokre, nie sezonowane) emituje więcej pyłu niż certyfikowany węgiel. Spalanie plastiku i śmieci to nie tylko smog, ale i toksyczne dioksyny.
• Ograniczenie ruchu samochodowego – przesiadka na rower, komunikację publiczną lub carsharing ogranicza emisje VOC i NOₓ z diesli i starych benzyniaków. Warto promować komunikację publiczną, carsharing i rowery oraz wprowadzać strefy czystego transportu.

Ciekawostka z Krakowa

Od 1 stycznia 2026 roku w Krakowie ruszy Strefa Czystego Transportu na obszarze wewnątrz IV obwodnicy. Wjechać będą mogły jedynie samochody benzynowe spełniające normę Euro 4 (od 2005 r.) oraz diesle – Euro 6 (od 2014 r.), przy jednoczesnym wyłączeniu z ograniczeń zarejestrowanych mieszkańców.

To pierwsza tego rodzaju inicjatywa w Polsce na taką skalę – zgodna z dyrektywą o elektromobilności – która ma realną szansę ograniczyć emisję NO₂ i PM w mieście, szczególnie w porze zimowej

Indywidualna ochrona – oczyszczacz to już nie luksus

Nawet gdy nie palisz w piecu i nie masz auta – możesz oddychać powietrzem gorszej jakości niż WHO dopuszcza w normach rocznych. Dlatego tak ważne jest, aby posiadać  oczyszczacz powietrza – zwłaszcza jeśli w domu są dzieci, osoby starsze lub alergicy. Ale to tylko jeden z elementów ochrony.

Co możesz jeszcze zrobić, by zmniejszyć wpływ smogu na zdrowie?

1. Monitoruj jakość powietrza – korzystaj z aplikacji (np. Airly, GIOŚ, LookO2 lub bezpośrednio w urządzeniu Aspirion), aby wiedzieć, kiedy nie wychodzić na spacer i zamknąć okna.

2. Wietrz rozsądnie – najlepiej w porach niskiego stężenia PM (np. po deszczu, późnym rankiem). Nigdy wieczorem przy silnym zadymieniu. Korzystaj z oczyszczacza powietrza Aspirion przez całą dobę 24/7. Zapewnia dopływ świeżego oczyszczonego powietrza zewnątrz. 

3. Używaj maseczek antysmogowych (z filtrem klasy N95 lub FFP3) – zwłaszcza zimą, podczas spacerów po ruchliwych ulicach.

4. Zielone rośliny w domu – paprocie, skrzydłokwiaty czy epipremnum mogą wspomóc naturalną poprawę mikroklimatu i pochłaniać część VOC.

5. Zadbaj o dobrą wentylację – ale tylko wtedy, gdy powietrze zewnętrzne jest czystsze niż wewnątrz. W przeciwnym razie lepiej polegać na oczyszczaczu marki Aspirion, który filtruje powietrze wewnątrz i zewnątrz.

6. Wspieraj zieleń miejską – sadzenie drzew i krzewów ma znaczenie. Każde drzewo to naturalny filtr, który zatrzymuje część pyłu.

Aspirion kontra smog – technologia, która wyprzedza klasyczne oczyszczacze

W kontekście smogu, większość oczyszczaczy działa w zamkniętym obiegu – filtrując powietrze wewnętrzne przez HEPA i filtr węglowy. Tymczasem Aspirion działa inaczej i skuteczniej, bo łączy trzy filary walki ze smogiem: aktywną wymianę powietrza z zewnątrz, fizyczną filtrację cząstek PM oraz dezaktywację chemiczną zanieczyszczeń i patogenów.

Dzięki stałemu montażowi w ścianie i czerpni zewnętrznej, Aspirion  doprowadza świeże powietrze z zewnątrz, filtrowane i analizowane w czasie rzeczywistym przez czujniki PM2.5, PM10, VOC i NOx. Wbudowany system filtracji z fotokatalizą (UVA + TiO₂ + Cu) unieszkodliwia związki organiczne, wirusy i bakterie – w tym składniki smogu organicznego i biologicznego. Co istotne, Aspirion nie emituje ozonu, a jego rodniki hydroksylowe działają wyłącznie wewnątrz komory filtrującej, więc są w pełni bezpieczne.

Wypowiedź eksperta Aspirion: W klasycznych oczyszczaczach smog może się kumulować, jeśli pomieszczenie nie jest wentylowane. My odwracamy proces: Aspirion zastępuje zanieczyszczone powietrze świeżym, a to czyni realną różnicę w jakości życia użytkowników – szczególnie zimą.

Aspirion to luksusowy oczyszczacz powietrza z inteligentnymi czujnikami, które decydują o tym, ile powietrza zaczerpnąć w danej chwili czerpnią zewnętrzną. Dzięki autorskiemu systemowi filtrów wstępnych, węglowych i fotokatalicznych inaktywuje zanieczyszczenia organiczne, nieorganiczne i patogeny chorobotwórcze, łącznie ze smogiem.

Podsumowanie

Smog powstaje głównie przez spalanie paliw stałych w domach, ruchu drogowego i przemysłu. Szkodzi zdrowiu na wielu poziomach – od płuc po układ nerwowy i serce. Walka wymaga działań systemowych i indywidualnych: ekologiczne  ogrzewanie, korzystanie z komunikacji miejskiej, i  przede wszystkim – oczyszczanie powietrza. Aspirion jako jedyny oczyszczacz pobiera powietrze zewnątrz i poprzez autorski system filtracji fotokatalitycznej dostarcza czyste i zdrowe powietrze bez smogu i zanieczyszczeń. ietrza pod naszymi dachami.

Bibliografia

1. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ) – „Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za 2023 rok”.
2. World Health Organization (WHO) – „Air quality guidelines – Global update 2021”.
3. Airly.org – „Zanieczyszczenie powietrza i jego wpływ na zdrowie”.
4. United Nations Global Compact Poland (UNGC) – „Smog – cichy zabójca”.
5. Powietrze Małopolska – Urząd Marszałkowski Woj. Małopolskiego – „Dlaczego powietrze jest złej jakości?”.
6. Zintegrowana Platforma Edukacyjna (zpe.gov.pl) – „Rodzaje i źródła zanieczyszczeń atmosfery”.
7. Materiały wewnętrzne firmy Aspirion – dokumentacja technologiczna i ekspercka.
8. European Commission – Air Pollution.